Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου, ένας διεθνής θεσμός που φέτος κλείνει 21 χρόνια, βρίσκεται αυτή τη χρονιά στη σκιά της πανδημίας Covid-19, με την παγκόσμια κοινότητα να συντονίζει τις προσπάθειές της για την αντιμετώπισή της. Η Παγκόσμια Ημέρα φέρνει και πάλι στο επίκεντρο τον καρκίνο και κυρίως την πρόληψη, την έγκαιρη διάγνωση, αλλά και τη θεραπευτική αντιμετώπιση των ογκολογικών ασθενών, που σαφώς επηρεάστηκαν και επηρεάζονται από την πανδημία. Τα κύματα της λοίμωξης Covid-19 και τα lockdown που εφάρμοσαν οι διάφορες χώρες ως μέτρο αποτροπής της μετάδοσης, δημιούργησαν ποικίλα προβλήματα πρόσβασης στις δομές υγείας και στις προληπτικές εξετάσεις, στις χημειοθεραπείες και ακτινοθεραπείες, στα χειρουργεία και στους επαναληπτικούς ελέγχους. Δεδομένα από τις ΗΠΑ που ανακοινώθηκαν πρόσφατα από τους Z. Bakouny και συνεργάτες στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό JAMA Oncology δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια της περιόδου Μάρτιος-Ιούνιος 2020 πραγματοποιήθηκαν 15.453 διαγνωστικές εξετάσεις πληθυσμιακού ελέγχου για έλεγχο κακοήθειας, συγκριτικά με 64.269 τρεις μήνες νωρίτερα και 60.344 κατά την περίοδο Μάρτιος-Ιούνιος 2019. Σημαντικό είναι ότι η μείωση των διαγνωστικών εξετάσεων κατά την κορύφωση του πρώτου επιδημικού κύματος συνοδεύτηκε από μείωση και στον αριθμό των διαγνώσεων του καρκίνου. Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι αυτό είχε ως αποτέλεσμα περίπου 1.438 κακοήθειες σε πρώιμο στάδιο να παραμείνουν αδιάγνωστες.

Σε μία παγκόσμιας κλίμακας μελέτη, για την οποία ενημερώνει η Ελληνική Εταιρείας Χειρουργικής Ογκολογίας, και στην οποία συμμετείχαν 356 ογκολογικά Νοσοκομεία και των 5 ηπείρων, ήδη από το τέλος του πρώτου κύματος της πανδημίας, διαπιστώθηκε ότι η πλειονότητα των Νοσοκομείων (88,2%) μείωσε το συνηθισμένο επίπεδο φροντίδας των καρκινοπαθών ασθενών και ιδιαίτερα σε ποσοστό μεγαλύτερο από το ήμισυ αυτών (55,34%) ως προληπτικό μέτρο για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Άλλες αιτίες για τις περικοπές αυτές περιελάμβαναν την υπερφόρτωση του συστήματος (19,94%), την έλλειψη επαρκούς εξοπλισμού ατομικής προστασίας (19,10%), την έλλειψη υγειονομικού προσωπικού (17,98%) και την περιορισμένη πρόσβαση σε φάρμακα (9,83%). Επίσης, στα μισά περίπου Νοσοκομεία αναφέρθηκε η απώλεια ενός ή περισσοτέρων κύκλων χημειοθεραπείας σε πάνω από 10% των ασθενών. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη ανέφεραν ότι το 1/3 των ογκολογικών ασθενών πιθανότατα υπέστη κάποια βλάβη από τη μεταβολή ή τη διακοπή της ειδικής ογκολογικής θεραπευτικής φροντίδας και ένα άλλο 39% από έλλειψη μη σχετιζόμενης με τον καρκίνο φροντίδας, με ορισμένα Νοσοκομεία να εκτιμούν ότι έως και το 80% των ασθενών τους εκτέθηκαν σε πιθανή βλάβη.

Η πανδημία επίσης αποτελεί τροχοπέδη στην πρόσβαση των ογκολογικών ασθενών σε νέες και καινοτόμες θεραπείες. Οι εγκρίσεις των ρυθμιστικών αρχών έχουν επικεντρωθεί σε φάρμακα και εμβόλια για τον κορονοϊό, ενώ υπάρχουν και επιπτώσεις στην έρευνα και ανάπτυξη, αλλά και στην αλυσίδα παραγωγής και διακίνησης φαρμάκων. Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με το clinicaltrials.gov, περίπου 3.000 ερευνητικές εγγραφές για κλινικές μελέτες κατά το διάστημα Δεκεμβρίου 2019 – Μαΐου 2020, ανεστάλησαν, τερματίστηκαν ή αποσύρθηκαν, κατά κύριο λόγο εξαιτίας της πανδημίας Covid-19. Πρόκειται για μια αρνητική εξέλιξη, καθώς οι σημαντικές επιστημονικές εξελίξεις στο χώρο των ογκολογικών θεραπειών επιτρέπουν πλέον τη μακρόχρονη επιβίωση με ικανοποιητική ποιότητα ζωής πολλών ογκολογικών ασθενών, έως και την πλήρη ίαση.

Πρόσφατα στοιχεία από τις ΗΠΑ αναδεικνύουν ότι η θνησιμότητα από καρκίνο του μαστού μειώθηκε κατά 40% τα τελευταία 30 χρόνια, από καρκίνο του προστάτη κατά 52%, από καρκίνο του παχέος εντέρου κατά 53%, ενώ η μεγαλύτερη μείωση της θνησιμότητας την τελευταία δεκαετία παρατηρείται στο μελάνωμα του δέρματος, λόγω και της εφαρμογής νέων θεραπευτικών πρωτοκόλλων ανοσοθεραπείας και χημειοθεραπείας, ακτινοθεραπείας και χειρουργικής του καρκίνου. Αξίζει πάντως να σημειωθεί η παρατηρούμενη αύξηση κατά 0,3% ετησίως της επίπτωσης του καρκίνου του μαστού από το 2004 η οποία οφείλεται στη μείωση του ποσοστού γονιμότητας των γυναικών αλλά και την αύξηση της παχυσαρκίας ενώ οι ίδιοι παράγοντες συμβάλλουν στην αύξηση της επίπτωσης του καρκίνου της μήτρας (αύξηση 1,3% ετησίως για το διάστημα 2007-2016). Στις ΗΠΑ την τελευταία 10ετία, παρά την αύξηση των κρουσμάτων καρκίνου, η θνητότητα έχει μειωθεί κατά 27%.

 

Λιτότητα και πανδημία: Το «διπλό χτύπημα» στους ογκολογικούς ασθενείς

Οι συνθήκες οικονομικής ύφεσης, εργασιακής ανασφάλειας και οικονομικής αβεβαιότητας από τη μια και η πανδημία από την άλλη δημιουργούν πιεστικές συνθήκες για τους ογκολογικούς ασθενείς. Η λοίμωξη από τον Covid-19 απειλεί δυσανάλογα τις ευπαθείς αυτές ομάδες του πληθυσμού οι οποίες έχουν έως και 10 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου εάν προσβληθούν από COVID-19. Επίσης, όπως αναφέρει το ΚΕΦΙ, μόλις 6% της συνολικής δαπάνης για την υγεία πηγαίνουν στην αντιμετώπιση του καρκίνου, μειώνοντας σημαντικά τη δυνατότητα πρόσβασης των ασθενών στις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας που δικαιούνται και την ισότιμη ένταξή τους στην κοινωνία. Μόλις 4% των ασθενών γνωρίζει τα δικαιώματά του και ένα ποσοστό πάνω από 80% αιμορραγούν οικονομικά στην προσπάθειά τους να ανταπεξέλθουν, ενώ και οι φροντιστές ογκολογικών ασθενών δεν έχουν τη στήριξη από την Πολιτεία, μέσω αδειών φροντίδας ασθενούς, ευελιξίας ωραρίου κ.ά.

 

Πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση

Ο προσυμπτωματικός έλεγχος στον ασυμπτωματικό πληθυσμό είναι πολύ σημαντικός. Στόχος του είναι να εντοπίσει τα άτομα με ανωμαλίες που υποδηλώνουν μια προ-καρκινική κατάσταση ή μια πιθανή μελλοντική καρκινική κατάσταση, και να τους παραπέμψει αμέσως για τη διάγνωση και τη θεραπεία. Τα προγράμματα προληπτικού ελέγχου είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά για τους συχνούς τύπους καρκίνου. Ειδικά για τον καρκίνο του πνεύμονα, εν όψει της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του Καρκίνου, η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία (ΕΠΕ) εστιάζει στη σημασία του προσυμπτωματικού ελέγχου για την έγκαιρη διάγνωση.

Σε γενικές γραμμές οι μέθοδοι έγκαιρης διάγνωσης περιλαμβάνουν τη μαστογραφία, την κυτταρολογική εξέταση κατά Παπανικολάου (Test PAP), την κολονοσκόπηση, την αξονική τομογραφία θώρακος και πιθανώς την εξέταση του προστατικού αντιγόνου στο αίμα (PSA), ιδιαίτερα σε ομάδες υψηλού κινδύνου. Δυστυχώς στη χώρα μας διατίθεται για την έγκαιρη διάγνωση πολύ μικρό ποσοστό (0,5%) της συνολικής δαπάνης για αντιμετώπιση του καρκίνου. Σε μια πρόσφατη ερευνητική καταγραφή της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου για την All.Can, ανεδείχθη ότι στη χώρα μας μόνο το 11% των διαγνώσεων καρκίνου έγιναν κατά τη διαδικασία προληπτικού ελέγχου (check up), ποσοστό απαράδεκτα χαμηλό για ευρωπαϊκή χώρα. Αντίθετα, το 50% των καρκίνων διαγνώστηκαν κατά τον έλεγχο για άλλο πρόβλημα υγείας του πάσχοντος και παρατηρήθηκε μια καθυστέρηση στη διάγνωση πάνω από 2 μήνες από την πρώτη επίσκεψη στον γιατρό. Όπως τονίζει ο Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργικής Ογκολογίας, Ιωάννης Γ. Καραϊτιανός, Διευθυντής της Χειρουργικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Ερρίκος Ντυνάν», η προσπάθεια έγκαιρης διάγνωσης και σε θεραπεύσιμο στάδιο των συχνότερων μορφών καρκίνου όπως είναι ο καρκίνος του μαστού, του τραχήλου της μήτρας, του παχέος εντέρου, του προστάτη, του πνεύμονα, του ήπατος και του παγκρέατος, κ.ά. έχει πολύ μεγάλη σημασία στις μέρες μας και για τούτο θα πρέπει να πραγματοποιείται ανά τακτά χρονικά διαστήματα και μέχρι την ηλικία των 75 χρόνων, εφόσον το άτομο κρίνεται ικανό, με βάση τη γενικότερη κατάσταση της υγείας του, να υποβληθεί σε θεραπευτική χειρουργική επέμβαση ή χημειοθεραπεία στην περίπτωση θετικής διάγνωσης.