Ο Πολυγονιδιακός Δείκτης Κινδύνου-PRS (Polygenic Risk Score) αποτελεί το πιο ισχυρό προγνωστικό εργαλείο σύνθετων ασθενειών στην εποχή της Γονιδιωματικής Ιατρικής. Όπως μας εξηγεί η Δρ. Ασημίνα Χιωνά, Βιοχημικός/Μο- ριακός Βιολόγος, Διευθύντρια Επιχειρηματικής Μονάδας του Κέντρου Προληπτικής Ιατρικής και Μακροβιότητας του Ομίλου ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ, η διαφορετικότητα και η εξαιρετική ποικιλομορφία είναι κύρια χαρακτηριστικά του ανθρώπινου είδους. Διαφέρουμε όχι μόνο ως προς τα εξωτερικά μας χαρακτηριστικά αλλά και ως προς την αποδοτικότητα των βιολογικών μας λειτουργιών, και τις προδιαθέσεις μας για χρόνιες ασθένειες. Με άλλα λόγια, ο κάθε ένας από εμάς έχει μια «Αχίλλειο πτέρνα». Σύμφωνα με τη Δρ. Χιωνά, διανύουμε πλέον την εποχή της Γονιδιωματικής Ιατρικής και της εξατομικευμένης προσέγγισης στην αντιμετώπιση των ασθενειών.
Η ανίχνευση των γενετικών ιδιαιτεροτήτων, δηλ. των γενετικών παραγόντων κινδύνου του κάθε ανθρώπου που ενδέχεται να τον καθιστούν πιο ευάλωτο, αυξάνοντας σημαντικά τον κίνδυνό του για διάφορες ασθένειες, είναι πλέον εφικτή. Ποιο είναι όμως αυτό το στοιχείο στο DNA μας που μας καθιστά ευάλωτους; Όλοι οι άνθρωποι έχουν σχεδόν πανομοιότυπες αλληλουχίες DNA στον εκτιμώμενο κώδικα των 6 δισεκατομμυρίων βάσεων στο γονιδίωμά τους. Μικρές διαφορές όμως στον κώδικα παρατηρούνται μεταξύ των ατόμων, καθιστώντας τον καθένα μας μοναδικό. Αυτές οι διαφορές ονομάζονται γονιδιακές παραλλαγές ή πολυμορφισμοί και εμφανίζονται σε συγκεκριμένες θέσεις καθ’ όλη την έκταση του DNA. Ο καθένας μας διαφέρει από τον άλλον κατά περίπου 10,000,000 πολυμορφισμούς.
Σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία, η ύπαρξη συγκεκριμένων παραλλαγών στο DNA μας, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο νόσησης, καθιστώντας μας πιο ευάλωτους σε χρόνιες ασθένειες. Στα πλαίσια της Γονιδιωματικής Ιατρικής, ο Πολυγονιδιακός Δείκτης Κινδύνου-PRS (Polygenic Risk Score), αποτελεί την επιτομή της γενετικής έρευνας παγκοσμίως και περνά πλέον από το στάδιο της έρευνας στην κλινική πρακτική. Τα τεστ PRS, επιτρέπουν την εκτεταμένη διερεύνηση του ανθρώπινου DNA, εστιάζοντας στη συμβολή των γενετικών πολυμορφισμών στην προδιάθεση και ανάπτυξη των χρόνιων ασθενειών στον ανθρώπινο οργανισμό.
Τι είναι όμως τα προληπτικά γενετικά τεστ PRS; Πρόκειται για μοριακά τεστ στο αίμα ή τη σίελο που χρησιμοποιούν τεχνολογία αιχμής (SNP array) για να ελέγξουν την ύπαρξη εκατοντάδων έως και εκατομμυρίων πολυμορφισμών στο DNA μας οι οποίοι αθροιστικά αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο για διάφορες χρόνιες ασθένειες όπως ο καρκίνος, η στεφανιαία νόσος, ο διαβήτης, κτλ. Στα τεστ PRS υπολογίζεται, μέσω Βιοπληροφορικής ανάλυσης, με τη χρήση ειδικών αλγορίθμων, ένας πολυγονιδιακός δείκτης κινδύνου (υπό τη μορφή σκορ) για την κάθε ασθένεια υπό διερεύνηση και το σκορ αυτό συγκρίνεται με το μέσο κίνδυνο, ούτως ώστε να γνωρίζει ο εξεταζόμενος πόσο μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχει για να αναπτύξει τη συγκεκριμένη ασθένεια σε σχέση με το μέσο όρο του πληθυσμού. Ενώ, ένα υψηλό σκορ κινδύνου ενημερώνει τον εξεταζόμενο για την αυξημένη προδιάθεση στη συγκεκριμένη ασθένεια πολύ πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα εκείνα που υποδηλώνουν βλάβη. Ποια η χρησιμότητα των PRS; Κάθε PRS σκορ σύμφωνα με την ειδικό, μπορεί να τοποθετηθεί σε καμπύλη κανονικής κατανομής. (Βλ. γράφημα). Οι περισσότεροι άνθρωποι θα βρουν το σκορ τους περίπου στη μέση της καμπύλης, αναδεικνύοντας τον μέσο κίνδυνο εμφάνισης μιας ασθένειας. Άλλοι μπορεί να βρεθούν στα άκρα της κατανομής, γεγονός που τους θέτει είτε σε χαμηλό είτε σε υψηλό κίνδυνο. Άτομα με βαθμολογίες στο άκρο υψηλού κινδύνου του φάσματος μπορούν να επωφεληθούν από συμβουλευτική, σχετικά με αυτόν τον κίνδυνο, με το γιατρό τους για περαιτέρω στοχευμένη αξιολόγηση της υγείας τους.
Η χρησιμότητα λοιπόν έγκειται στην έγκαιρη διαπίστωση και άρα έγκαιρη αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου της υγείας, οι οποίοι μπορούν να αντισταθμιστούν με τις σωστές παρεμβάσεις, με σκοπό την μείωση ή ακόμη και την εξάλειψη του αυξημένου κινδύνου. Ιδίως σε οικογένειες με υψηλή προδιάθεση σε μία συγκεκριμένη ασθένεια π.χ σε καρκίνο του μαστού/προστάτη/ εντέρου ή σε στεφανιαία νόσο, ένα τέτοιο τεστ είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να εφαρμοστεί σε νεαρότερη ηλικία, ούτως ώστε ο ενδιαφερόμενος να απευθυνθεί από νωρίς στους κατάλληλους ειδικούς για στρατηγικές απάλειψης του κινδύνου. Τα PRS για μορφές καρκίνων δίνουν μια ολοκληρωμένη μοριακή εικόνα του εξεταζόμενου, σε συνδυασμό με άλλες μοριακές εξετάσεις, συμπεριλαμβάνοντας χιλιάδες καινούργιους γενετικούς πολυμορφισμούς οι οποίοι δε διερευνώνται με τις κλασικές μοριακές μεθόδους, αλλάζοντας δυνητικά την κλινική εικόνα του εξεταζόμενου και παρέχοντας τη δυνατότητα στο γιατρό να καθορίσει ένα πλάνο διαχείρισης υψηλής ακρίβειας.
Η δυνατότητα πρόβλεψης, σε βάθος χρόνου, του μελλοντικού κινδύνου για ασθένεια που παρέχουν τα PRS, αποτελεί την πεμπτουσία της πρόληψης. Η εξέταση γίνεται με απλή αιμοληψία και ο εξεταζόμενος πρέπει να συμπληρώσει ένα σύντομο ερωτηματολόγιο πριν τη λήψη αίματος. Σε διάστημα 3-4 εβδομάδων, λαμβάνει λεπτομερή αναφορά με τα αποτελέσματα του γενετικού του ελέγχου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, το Κέντρο Προληπτικής Ιατρικής & Μακροβιότητας του Ομίλου ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ, διαθέτοντας την τεχνολογία Gene Titan (την ίδια τεχνολογία αιχμής που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία μιας εκ των μεγαλύτερων βάσεων γενετικών δεδομένων, της Βρετανικής βάσης UK Biobank), παρέχει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τη δυνατότητα διενέργειας του Πολυγονιδιακού Δείκτη Κινδύνου, PRS (Polygenic Risk Score) για 7 χρόνιες ασθένειες: (Στεφανιαία Νόσο-Διαβήτη Τύπου ΙΙ-Καρκίνο του μαστού-Καρκίνο του προστάτη-Καρκίνο του παχέος εντέρου-Φλεγμονώδη νόσο του εντέρου-Νόσο Alzheimer.