Άρθρο της Ελισσάβετ Κάλμπαρη (MISCP), Health & Neuro Psychologist – Executive & HCP Trainer, Founder of Self Balance
Το τελευταία διάστημα όλο και περισσότερες συζητήσεις και μελέτες πραγματοποιούνται σχετικά με τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία των ανθρώπων και την κόπωση που έχει επέλθει σε όλους, λόγω των συνθηκών της καθημερινότητάς μας.
Οι αυξανόμενες απαιτήσεις όμως στον χώρο της υγείας, είτε λόγω της υπεραυξημένης ανάγκης περίθαλψης περιστατικών, είτε λόγω της υπερπροσπάθειας άσκησης των καθηκόντων σε ένα σύστημα που αρχικά δυσκολεύτηκε να βρεί την ισορροποία του, φάνηκε να οδηγεί πολλούς επαγγελματίες υγείας σε επαγγελματική εξουθένωση στις ημέρες μας. Συνεχίζοντας ακούραστοι για ένα χρόνο τώρα να προσφέρουν τη βοήθειά τους (με όσα σωματικά και ψυχικά αποθέματα τους έχουν μείνει), θα έλεγα ότι είναι σημαντικό να αναλογιστούμε τις συνέπειες αυτής της επιβάρυνσης την επόμενη ημέρα, τόσο για τους ίδιους όσο και για το σύστημα υγείας.
Τα τελευταία χρόνια ο όρος ψυχική ανθεκτικότητα (resilience), έχει αρχίσει και εισαγάγεται και στο χώρο των επαγγελματιών υγείας με παρεμβάσεις που αναφέρονται τόσο σε ατομικό επίπεδο αυτοφροντίδας και υποστήριξης του επαγγελματία υγείας, όσο και σε επίπεδο ευθύνης που φέρει η διοίκηση ενός νοσοκομείου ή μιας μονάδας. Ψυχική ανθεκτικότητα σημαίνει να επανέρχομαι στην αρχική μου κατάσταση, να ανακάμπτω μετά από έντονη πίεση, και να απορροφώ την ενέργεια χωρίς παράπλευρες απώλειες. Κάπως όπως το καλάμι που δεν σπάει με τον δυνατό αέρα, λυγίζει και επανέρχεται στην πρότερή του κατάσταση. Αυτήν την ευλυγισία – την ελαστικότητα- ως δεξιότητα είναι που εξετάζουμε και επιδιώκουμε να διαθέτουν οι επαγγελματίες υγείας, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης όπως αυτή που ζούμε όλοι σήμερα.
Όροι όπως “ανθεκτικότητα”, “ενσυναίσθηση”, “προσαρμοστικότητα”, “αποτελεσματική επικοινωνία” και “ενεργητική ακρόαση”, ή “διαχείριση χρόνου και συγκρούσεων“, “συναισθηματική νοημοσύνη”, είναι συχνοί όροι στους χώρους των επιχειρήσεων και των στελεχών. Καθημερινά στελέχη εμψυχώνονται, προετοιμάζονται στον τρόπο με τον οποίο μπορούν να ηγηθούν στον κλάδο τους, να επικοινωνήσουν με τους συναδέλφους τους, να ανταποκριθούν στις καθημερινές προκλήσεις. Το γεγονός λοιπόν ότι οι βασικές αυτές δεξιότητες ήταν ήδη μέρος της καθημερινής εκπαίδευσης στελεχών ακόμα και πριν την πανδημία, σε αντίθεση με τους επαγγελματίες υγείας για τους οποίους τέτοια εκπαίδευση θεωρούνταν περιτή ή πολυτέλεια, πάντα με έκανε να αναρωτιέμαι. Ίσως γιατί εσφαλμένα πιστεύουμε όλοι ότι όσο περισσότερο πόνο αντιμετωπίζει στην καθημερινότητά του ένας επαγγελματίας υγείας τόσο πιο ανθεκτικός γίνεται.
Η εμπειρία μου αλλά και το ερευνητικό μου έργο τόσο στο χώρο της εκπαίδευσης όσο και της υποστήριξης επαγγελματικών υγείας, ασθενών και στελεχών, δεν με αφήνει να διαχωρίσω τον επαγγελματία υγείας από ένα στέλεχος σε μία επιχείρηση. Θα έλεγα ότι οι επαγγελματίες υγείας (περισσότερο και από στελέχη επιχειρήσεων, ακριβώς επειδή συναντρέφονται με τον ανθρώπινο πόνο και την ανθρώπινη ζωή και επομένως με τα ανθρώπινα συναισθήματα) έχουν ανάγκη βοήθειας τόσο στη διαχείρηση του ίδιου τους του εαυτού, όσο και στη διαχείρηση των ασθενών τους. Μία τέτοιου είδους προσέγγιση, δε, πρέπει να θεωρείται θεμέλιος λίθος στην αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης. Η κρίση, μέσα από τις αυξημένες ώρες εργασίας, την “αναρχία” που επικράτησε σε όλα τα επίπεδα της εργασίας, την αβεβαιότητα για το αύριο και την έλλειψη χρόνου για να εκφραστούν συναισθήματα, οδήγησε πολλούς στην επαγγελματική εξουθένωση. Ο όρος Burnout (επαγγελματική εξουθένωση) δεν αφορά μόνο στην επαγγελματική κόπωση αλλά και στην συναισθηματική εξάντληση (emotional exhaustion), στην αποπροσωποποίηση του ατόμου στο χώρο εργασίας (depersonalization) και στο μειωμένο αίσθημα προσωπικής επίτευξης και δυσαρέσκειας (low personal accomplishment). Δεδομένου ότι τελικά το συναίσθημα είναι ο μηχανισμός που μας καθορίζει, μας καθοδηγεί και ορίζει τη συμπεριφορά και τη σκέψη μας, είναι σημαντικό και οι επαγγελματίες υγείας να διαμορφώνουν αντίστοιχους μηχανισμούς ώς προς τη θωράκιση θετικών συναισθημάτων που απορρέουν από την προσφορά τους στον χώρο της υγείας, όπως είναι τα συναισθήματα ικανοποίησης, αποδοχής, αναγνώρισης και συμπαράστασης.
Ένα σύστημα υγείας που θα αναγνωρίζει το συναίσθημα του εργαζομένου, την προσφορά του και θα ενισχύει τόσο το περιβάλλον ώς προς την εργασιακή βελτίωση όσο και ως προς την συναισθηματική ενίσχυση αυτών, πάντα ξέρουμε ότι θα έχει θετικά αποτελέσματα. Ένας ικανοποιημένος και ανθεκτικός επαγγελματίας υγείας θα μπορέσει να συνεργαστεί καλύτερα με τον ασθενή του, θα επικοινωνήσει ακόμα πιο αποτελεσματικά, θα διαχειριστεί το χρόνο του στο νοσοκομείο και θα αντιμετωπίσει το καθημερινό άγχος με άλλα εφόδια. Ένας εξουθενωμένος επαγγελματίας υγείας θα συνεχίσει να επικοινωνεί με τον ασθενή του, θα συνεχίζει να προσφέρει τις υπηρεσίες του και τις γνώσεις του, θα αμελήσει όμως τη δική του υγεία και αυτό θα είναι η “αχίλλειος πτέρνα” για όλους μας όταν συμβεί!