Είκοσι χρόνια μετά την έγκριση της σύμβασης-πλαισίου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον έλεγχο του καπνού (FCTC), είναι απαραίτητο να επαναπροσδιοριστεί το ρυθμιστικό πλαίσιο του τομέα, ώστε να ενσωματωθούν οι νέες απόψεις και στρατηγικές σχετικά με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία και να προετοιμαστεί το έδαφος για την ευρεία εφαρμογή της αρχή της μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα (tobacco harm reduction).

Ωστόσο, τα ρυθμιστικά πλαίσια πολλών χωρών – συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας – εξακολουθούν να παραμένουν πιστά σε πολιτικές απαγόρευσης και σε στρατηγικές μείωσης της βλάβης, η οποία, σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες, εάν ενσωματωθεί στις στρατηγικές δημόσιας υγείας, δημιουργεί μια ευκαιρία σταδιακού επανασχεδιασμού της αγοράς και μείωσης των αρνητικών επιπτώσεων του καπνίσματος στους πολίτες και στην κοινωνία.

Αυτό ήταν το βασικό θέμα συζήτησης, κατά τη διάρκεια διαδικτυακού σεμιναρίου που διοργανώθηκε από την Formiche and Healthcare Policy στην Ιταλία, με συμμετέχοντες τον Riccardo Polosa, Professor of Internal Medicine στο Πανεπιστήμιο της Κατάνια και ιδρυτή του CoEHAR, Κέντρου Ερευνών για τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα, τον David Sweanor, Καθηγητή και Πρόεδρο της Συμβουλευτικής Επιτροπής του Κέντρου για το Δίκαιο, Πολιτική και Ηθική της Υγείας στο Πανεπιστήμιο της Οττάβα, τη Maria Alejandra Medina, Συντονίστρια της Corporación Acción Técnica Social από την Κολομβία, και τον Anders Milton, MD , Διευθύνοντα Σύμβουλο της Milton Consulting και Πρόεδρο της Επιτροπής SNUS της Σουηδίας.

David Sweanor: «Οι χώρες που πέτυχαν την μεγαλύτερη πτώση στα ποσοστά καπνίσματος και θανάτων από το κάπνισμα, είναι οι χώρες που έχουν εφαρμόσει πολιτικές μείωσης της βλάβης»

Ο David Sweanor ανέφερε ότι έχοντας νομική πείρα 40 ετών στο θέμα των πολιτικών για το κάπνισμα, δεν είχε συμφωνήσει εξαρχής με την σύμβαση-πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον έλεγχο του καπνού (FCTC). Ο κύριος λόγος ήταν ότι η FCTC, αντί να αποτελέσει μια οδηγία για το τι μπορεί διεθνώς να γίνει καλύτερο αναφορικά με τον έλεγχο του καπνίσματος και τη μείωση των επιπτώσεων στη δημόσια υγεία, ανοίγοντας παράλληλα και το διάλογο με όλους τους εμπλεκόμενους (κυβερνήσεις, φορείς, οργανισμούς υγείας, επιστήμονες, καταναλωτές κ.ά.), επιχείρησε να ρυθμίζει οριζόντια και δογματικά το θέμα, χωρίς καν να υπάρξει η απαιτούμενη διαβούλευση. Πρόκειται για μια «συνταγή» που η εφαρμογή της απαιτείται από όλους. Τα αποτελέσματα τέτοιων αναγκαστικών εφαρμογών δυστυχώς αποτελούν παραδείγματα προς αποφυγή: χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των διεθνών πρωτοκόλλων για τα ναρκωτικά, τα οποία απέτυχαν διότι δημιουργήθηκαν από επιτροπές χωρίς ουσιαστική γνώση του θέματος, ούτε και των επιστημονικών δεδομένων, με αποτέλεσμα όχι μόνο να αποτύχουν στους στόχους τους, αλλά και να αποτελέσουν τροχοπέδη για χώρες που ήθελαν να εκσυγχρονίζουν το νομικό τους πλαίσιο για τα ναρκωτικά, υποστηρίζοντας τους χρήστες στην προσπάθειά τους να διακόψουν και αποφεύγοντας τον στιγματισμό και την ιδρυματοποίησή τους.

Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση της σύμβασης FCTC, όπου προτάσεις όπως η διαφορετική φορολόγηση των καπνικών προϊόντων, ανάλογα με την βλάβη που επιφέρουν και η ενθάρρυνση της στροφής σε προϊόντα μειωμένης βλάβης, όπως έγινε πχ. στη Σουηδία με το snus αγνοήθηκαν από τους συντάκτες της. Θα πρέπει να ξεπεράσουμε αυτόν τον σκόπελο, γιατί η εμμονή διεθνών οργανισμών, όπως του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), σε δογματικές απόψεις που δεν έχουν απήχηση στις σύγχρονες κοινωνίες, οδηγεί σε απαξίωση των ίδιων των οργανισμών στην αντίληψη του κόσμου. Είναι απαραίτητο να διατηρηθεί η αξιοπιστία των οργανισμών αυτών, όπως και να παραμείνει ανοικτός ο δίαυλος επικοινωνίας με όλους τους φορείς και την κοινωνία των πολιτών.

Όπως ανέφερε ο David Sweanor, γνωρίζουμε επί δεκαετίες από τους επιστήμονες ότι οι θάνατοι από το κάπνισμα δεν οφείλονται στην νικοτίνη, αλλά στην καύση των τσιγάρων. Επίσης, γνωρίζουμε ότι οι χώρες που πέτυχαν την μεγαλύτερη πτώση στα ποσοστά καπνίσματος και θανάτων από το κάπνισμα, είναι οι χώρες που έχουν εφαρμόσει πολιτικές μείωσης της βλάβης, όπως Σουηδία, Νορβηγία, Ισλανδία, Ιαπωνία. Γνωρίζουμε ότι μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος στη δημόσια υγεία διεθνώς, δίνοντας έδαφος στα προϊόντα μειωμένου κινδύνου.

Τέλος, ανέφερε ότι η τεράστια επιτυχία της καμπάνιας για το AIDS, οφείλεται στην τεράστια πίεση των ατόμων με HIV/AIDS να συμμετάσχουν σε όλες τις δράσεις και τα μέτρα που τους αφορούν. Το μόττο: «Nothing about us, without us», που προέταξαν οι ομάδες ασθενών, οδήγησε στην συμπερίληψή τους στις ομάδες εργασίας επιστημόνων, πολιτικών και κοινωνιολόγων, τόσο κυβερνήσεων όσο και διεθνών οργανισμών. Το αποτέλεσμα ήταν η μεγάλη επιτυχία αφενός στη μείωση των θανάτων από AIDS, η ενημέρωση και προφύλαξη των ομάδων κινδύνου, αλλά και η ώθηση προς την επιστημονική κοινότητα για έρευνα και ανάπτυξη νέων, αποτελεσματικών φαρμάκων για μια σοβαρή ασθένεια. Αυτό αποτελεί ένα πολύ καλό παράδειγμα του τι συμβαίνει όταν οι κυβερνήσεις και τα κέντρα λήψης αποφάσεων συνεργάζονται με την κοινωνία μπορούν να ακούσουν τις ανάγκες της, κάτι που δεν συμβαίνει στην περίπτωση του FCTC.

Riccardo Polosa: «Οι πολιτικές για το κάπνισμα θα πρέπει να εκσυγχρονιστούν, ώστε να ανταποκρίνονται στον 21ο αιώνα»

Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινείται στο ίδιο μήκος κύματος με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας όσον αφορά τις πολιτικές κατά του καπνίσματος, τόνισε ο Riccardo Polosa, ο οποίος απέστειλε στην Κομισιόν επιστολή στην οποία αναφέρει επιστημονικά στοιχεία που αντικρούουν την άποψη ότι τα προϊόντα χωρίς καύση του καπνού είναι επικίνδυνα για την υγεία. Αυτό δεν σημαίνει ότι π.χ. τα προϊόντα ατμίσματος ή τα θερμαινόμενα προϊόντα είναι απολύτως αβλαβή, όμως τα προϊόντα αυτά έχουν μειώσει τις τοξικές ουσίες κατά 80%-90% σε σχέση με τα συμβατικά τσιγάρα. Επίσης, σημείωσε ότι οργανισμοί όπως ο CoEHAR, το κέντρο ερευνών για τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα του οποίου είναι ιδρυτής, παράγουν σωρεία επιστημονικών στοιχείων που συνηγορούν υπέρ της παραπάνω άποψης, όμως τα στοιχεία αυτά αντικρούονται από άλλους οργανισμούς, κυρίως των ΗΠΑ, οι οποίοι έχουν νομιμοφάνεια, αλλά στην ουσία χρηματοδοτούνται από κυβερνητικά κέντρα, τα οποία επιθυμούν να διατηρήσουν τα τεράστια ποσά που εισπράττουν από τη φορολόγηση των τσιγάρων. Πρόκειται για μια κολοσσιαία περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων, για την οποία κανείς δεν μιλάει, επισημαίνει με έμφαση ο R. Polosa.
Σήμερα οι πολιτικές για το κάπνισμα θα πρέπει να εκσυγχρονιστούν, ώστε να ανταποκρίνονται στον 21ο αιώνα, τονίζει ο κ. Polosa. Πέραν των πολιτικών απαγόρευσης, αύξησης της φορολογίας, ενίσχυσης των κέντρων διακοπής καπνίσματος, θα πρέπει να συνυπολογιστεί η ανάγκη ύπαρξης πολιτικών μείωσης του κινδύνου και ενίσχυσης των εναλλακτικών προϊόντων μη καύσης για τους ενηλίκους καπνιστές.
Είναι ζωτικής σημασίας να διατηρηθούν ισχυρές και βιώσιμες πολιτικές που μπορούν να μετατοπίσουν τις μελλοντικές γενιές από τα προϊόντα καύσης του καπνού, που προκαλούν καρδιαγγειακά προβλήματα, καρκίνο, αναπνευστικές παθήσεις κ.ά.
Φυσικά η επιστήμη θα συνεχίσει να ερευνά την πιθανότητα ακόμα μεγαλύτερης μείωσης των τοξικών ουσιών στα εναλλακτικά προϊόντα καπνού, ωστόσο όλα τα επιστημονικά δεδομένα που έχουμε μέχρι σήμερα, δείχνουν ξεκάθαρα ότι το ποσοστό δυνητικά επιβλαβών ουσιών στα εναλλακτικά αυτά προϊόντα είναι μόλις 5%-10% του ποσοστού που εμφανίζεται στα προϊόντα καύσης του καπνού.

Maria Alejandra Medina: «Υπάρχει τεράστια παραπληροφόρηση σχετικά με τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού στις χώρες της Λατινικής Αμερικής»

Στην καμπάνια για τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα στην Κολομβία, αλλά και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής μέσω της πλατφόρμας της Corporación Acción Técnica Social, αναφέρθηκε η Maria Alejandra Medina, τονίζοντας ότι πρόκειται για μια πλατφόρμα η οποία περιλαμβάνει νόμιμα και παράνομα ναρκωτικά, καθώς και κάπνισμα. Η καμπάνια γίνεται σε συνεργασία με τα υπουργεία Υγείας, Εξωτερικού και Δικαιοσύνης της Κολομβίας και στόχο έχει να ενημερώσει κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν πάντα εύκολη πρόσβαση στην πληροφόρηση για τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού και τα προϊόντα χωρίς νικοτίνη. Ανέφερε ότι ενώ στην χώρα της η συζήτηση για τη μείωση της βλάβης έχει ανοίξει, σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπως στη Βραζιλία και στην Αργεντινή, οι σχετικές συζητήσεις αντιμετωπίζονται αρνητικά, ενώ υπάρχει και τεράστια παραπληροφόρηση σχετικά με τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού και την επίδρασή τους στην υγεία. Τέλος, ανέφερε ότι η άρνηση αυτή να συζητηθεί ένα τόσο σημαντικό θέμα, όπως η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα, το οποίο αφορά μεγάλο αριθμό ατόμων, αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Anders Milton: «Εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση ακολουθούσε το παράδειγμα της Σουηδίας, θα είχαμε 350.000 λιγότερους θανάτους ετησίως από το κάπνισμα και τις ασθένειες που συνδέονται με αυτό»

Στις δράσεις της Σουηδίας κατά του καπνίσματος, αλλά και στην επίδραση του snus στη μείωση των θανάτων από το κάπνισμα, αναφέρθηκε ο Anders Milton. Ανέφερε ότι μόλις ένα ποσοστό 5% των ανδρών στη Σουηδία καπνίζουν καθημερινά, ποσοστό που είναι το μικρότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ένα από τα μικρότερα παγκοσμίως. Ποσοστό 17% των ανδρών κάνουν καθημερινή χρήση snus. Εάν η υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση ακολουθούσε τα τελευταία 30 χρόνια το παράδειγμα της Σουηδίας και δεν απαγόρευε τη χρήση snus, θα είχαμε 350.000 λιγότερους θανάτους ετησίως από το κάπνισμα και τις ασθένειες που συνδέονται με αυτό. Είναι εντυπωσιακό ότι ακόμα και στο μεγάλο πρόγραμμα της Ε.Ε. για τον καρκίνο Europe’s Beating Cancer Plan, κανένας δεν μιλάει για το κάπνισμα, τόνισε ο κ. Milton. Πρόσθεσε ότι η Ε.Ε. κινείται στις ίδιες απόψεις με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο οποίος, όπως δήλωσε χαρακτηριστικά «θέλει να απαγορεύσει τα πάντα, εκτός από τα τσιγάρα».
Ο κ. Milton επεσήμανε ότι το snus, ως καπνικό προϊόν, δεν είναι απολύτως αβλαβές. Υπάρχουν και εδώ αντενδείξεις για τη χρήση του, όπως π.χ. σε περίπτωση εγκυμοσύνης, όμως είναι ένα προϊόν που επιβεβαιωμένα δεν προκαλεί καρκίνο και άλλες ασθένειες που προκαλεί η χρήση προϊόντων καύσης του καπνού, όπως τα τσιγάρα. Επίσης, ανέφερε ότι εάν προσθέσουμε τα ποσοστά των ανδρών που καπνίζουν με αυτά των χρηστών snus στη Σουηδία, θα καταλήξουμε σε ένα ποσοστό 22% ατόμων που κάνουν χρήση νικοτίνης, ποσοστό παρόμοιο με αρκετές χώρες της Ε.Ε. Αυτό που διαφέρει σημαντικά, είναι ότι στη Σουηδία ο αριθμός των θανάτων είναι δραστικά μειωμένος, γεγονός που συνηγορεί με την άποψη ότι δεν είναι η νικοτίνη το πρόβλημα, αλλά η καύση του καπνού.